Jak dostrzec sygnały o zaburzeniach integracji sensorycznej?
Zaburzenia SI pojawiają się w momencie, w którym układ nerwowy w sposób nieprawidłowy organizuje bodźce zmysłowe. Dysfunkcje w przetwarzaniu bodźców sensorycznych mogą obejmować systemy: czuciowy (dotyk oraz czucie głębokie), słuchowy, wzrokowy, węchowy, smakowy oraz zmysł równowagi. Zaburzenia integracji sensorycznej mogą objawiać się w rozmaity sposób, np. wzmożoną lub obniżoną wrażliwością na bodźce czy zmniejszonym bądź zwiększonym poziomem aktywności ruchowej.
Integracja sensoryczna (SI) to inaczej zdolność do rozumienia i porządkowania bodźców i informacji dostarczanych z otoczenia i z własnego ciała poprzez zmysły Umiejętność ta pozwala dziecku zrozumieć, jak funkcjonuje otaczający je świat i nadaje sens nieustannie docierającym zewsząd bodźcom. Jeżeli proces integracji sensorycznej jest zaburzony, mogą pojawić się problemy z nauką, zachowaniem, koncentracją, czy koordynacją, dlatego jeżeli zaniepokoją nas jakieś zachowania dziecka, warto udać się do specjalisty, który doradzi, jak ćwiczyć z dzieckiem w domu, bądź zaproponuje terapię. Poniżej znajduje się kilka sygnałów, które mogą świadczyć o potencjalnych zaburzeniach sensorycznych dziecka.
| OBJAWY | ZACHOWANIE DZIECKA | |
| Nadwrażliwość na bodźce | – Unika fizycznej bliskości i dotyku. -Wzmożona lub obniżona wrażliwość na bodźce,- Lubi nosić tylko specyficzne rodzaje ubrań, przeszkadzają mu metki. – Nie lubi brudzić się klejem i farbami. – Nie lubi obcinać paznokci, czesać się i myć zębów. – W głośnych miejscach staje się marudne, czy poddenerwowane. – Źle reaguje na głośne dźwięki, np. muzyki, odkurzacza | |
| Zbyt mała wrażliwość bodźce | – Nie zauważa zadrapań, czy siniaków spowodowanych upadkiem – Kolorując, bardzo mocno dociska kredkę -Poszukuje głośnych dźwięków – Lubi być mocno przytulane, lub samo mocno przytula. | |
| Problemy z równowagą | – Ma słabą równowagę, często upada lub się potyka -Idąc po pokoju obija się o meble -Ma trudności w czynnościach samoobsługowych, codziennych – Ma kłopoty ze swobodnym poruszaniem się, ma niezgrabność ruchową | |
| Agresja | – Łatwo wpada we frustrację, reaguje agresją na przytłoczenie odbieranymi bodźcami – Ma niską samoocenę, nadpobudliwość emocjonalną. -Przejawia zaburzenia interakcji z innymi dziećmi | |
| Ruchliwość | – Jest w ciągłym ruchu i wszędzie go pełno, nadaktywność – Cały czas trzyma coś w rączkach i tym porusza – Trudno mu się skoncentrować, łatwo się rozprasza. | |
| Opóźnienie w rozwoju zdolności ruchowych | – Ma problemy z samodzielnym zapinaniem guzików, sznurowaniem butów – Ma trudność uczeniu się nowych umiejętności ruchowych (łapanie piłki, jazda na rowerze) – Niepoprawnie trzyma ołówek, sztućce czy nożyczki -Niepewnie wchodzi lub schodzi po schodach – Ma kłopoty z wycinaniem, rysowaniem po śladzie – Przejawia problematyczne pisanie, rysowanie oraz czytanie, -Ma osłabioną koordynację wzrokowo–ruchową | |
| Wybredność w jedzeniu | -Unika nowych smaków – Jest wybredne pod względem konsystencji spożywanych pokarmów – Ma tendencję do wypychania sobie ust jedzeniem |
Opracowanie: pedagog specjalny przedszkola na podstawie: Integracja sensoryczna. Skuteczne strategie w terapii dzieci i nastolatków – L. Biel Dzieci z zaburzeniami integracji sensorycznej- P. Emmons,L.Anderson
Kłopoty wychowawcze – mały buntownik?
Czerwona lampka powinna się nam zapalić, jeżeli u dziecka pojawiają się często:
- zachowania agresywne kierowane do rodziców, wychowawców, rówieśników – nadmierne i częste wybuchy złości, mściwe i złośliwe zachowania kierowane do innych;
- obwinianie innych, spieranie się z nimi i umyślne powodowanie przykrości oraz niechęć do stosowania się do norm obowiązujących w społeczeństwie;
- problemy z koncentracją, nadmierna pobudliwość ruchowa.
Jeżeli zauważycie wyżej wymienione problemy, może to być sygnał, iż należałoby pomyśleć już o wizycie u psychologa i przeprowadzeniu diagnozy psychologicznej.
Diagnoza psychologiczna może wskazać, iż są to zaburzenia opozycyjno-buntownicze wg klasyfikacji ICD-10 są tylko jednym z podtypów zaburzeń zachowania i częściej dotyczą dzieci, które nie ukończyły jeszcze 10 lat i są łagodniejszą formą zaburzeń zachowania. Zaburzenia diagnozuje się na podstawie sześciomiesięcznego okresu trwania omawianych zachowań. Psycholog na podstawie odpowiednich technik diagnostycznych będzie mógł postawić odpowiednią diagnozę i stwierdzić, czy badana osoba zmaga się z omawianymi zaburzeniami oraz z jakim ich typem ma do czynienia.
Etiopatogeneza zaburzeń opozycyjno-buntowniczych
Jakie może być podłoże zaburzeń opozycyjno-buntowniczych? Tak jak w przypadku wielu schorzeń i chorób natury psychicznej mówi się o czynnikach związanych zarówno z genetyką, biologią, jak i czynnikach środowiskowych.
- Czynniki rozwojowe, genetyczne – powikłania w trakcie ciąży, wczesna separacja od rodziców, częste infekcje mogą predysponować dziecko do wystąpienia zaburzeń.
- Nieprawidłowości biologiczne (budowa mózgu), a tym samym zaburzone neuroprzekaźnictwo w mózgu.
- Model funkcjonowania rodziny – w tym występowanie zaburzeń psychicznych w rodzinie (np. depresja u rodziców), wychowanie (brak odpowiedniej opieki albo zbyt surowe traktowanie), niski status społeczny rodziny, przemoc w domu (nawet, kiedy nie dotyczy ona bezpośrednio dziecka, tylko dziecko jest świadkiem przemocy) częste przeprowadzki, zmiany otoczenia.
- Model funkcjonowania dziecka w przedszkolu i z rówieśnikami – trudności w adaptacji z rówieśnikami, objawianie niedojrzałości społecznej u dziecka.
Leczenie zaburzeń opozycyjno-buntowniczych
Terapia jest wielowątkowa i co najważniejsze – nie obejmuje pracy tylko z dzieckiem, ale także z rodzicami i otaczającym środowiskiem przedszkolnym. Dlatego w procesie terapeutycznym pojawiają się następujące elementy:
- psychoedukacji dla rodziców i przedszkola. Obejmuje wyjaśnienie zaburzeń zachowania, sposobów radzenia sobie w trudnych sytuacjach i zwracanie uwagi na nieadaptacyjne zachowania, które tylko pogłębiają problem u dziecka.
- terapia indywidualna dziecka– trening umiejętności społecznych. Ważne, abyśmy uświadamiali sobie, że tego typu umiejętności (np. nawiązywanie kontaktu z innymi osobami, podtrzymywanie rozmowy, bycie asertywnym) nie są w zasięgu naszych predyspozycji genetycznych, tylko są to umiejętności wypracowywane w toku nauczania. Często przeprowadza się również trening radzenia sobie z agresją.
- treningi dla rodziców– rodzice mogą korzystać z technik behawioralnych, tzw. pozytywnych wzmocnień (w przypadku adaptacyjnych zachowań dziecka, godnych zauważenia i pochwały), oraz odpowiedniego wygaszania negatywnych emocji, które pojawiają się we wzajemnych relacjach z dzieckiem.
- terapia łączona: dziecko i rodzice. Nauka poprawnej komunikacji pomiędzy członkami rodziny, zacieśnianie pozytywnie skojarzonych więzi.
Ogromnie ważne jest zrozumienie przez rodziców, jaką wartość ma systematyczna i wielowątkowa terapia, ale także przełamanie bariery wstydu związanej z obawą, co ktoś sobie pomyśli o rodzinie. Często też pojawia się problem braku wiary w kompetencje psychologów i terapeutów, co tylko przekłada się na odkładanie decyzji o wizycie u psychologa i rozpoczęciu diagnostyki. Bardzo często tłumaczymy sobie zachowania naszych pociech: „to okres buntu”, „to minie”, „ja też miałem takie dzieciństwo”, „inni pomyślą, że mam patologiczną rodzinę”.
Pamiętajmy, że wizyta u specjalisty jest całkowicie poufna, a wizyty są po to, aby mówić o problemach, a nie o ich braku.